Αν πιστεύατε ότι μόνο οι άνθρωποι μπορούν να ξεχωρίσουν ποιο έργο τέχνης είναι καλό και ποιο όχι, προετοιμαστείτε για μία ανατροπή που μοιάζει σχεδόν… ποιητική. Πριν από μερικά χρόνια, μια επιστημονική μελέτη από την Ιαπωνία έδειξε ότι τα περιστέρια όχι μόνο καταλαβαίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε καλές και κακές παιδικές ζωγραφιές, αλλά μπορούν και να εκτελούν αυτή τη διάκριση με εντυπωσιακή ακρίβεια. Το συμπέρασμα αυτό προκάλεσε απορίες, συζητήσεις, ακόμη και θαυμασμό, αναδεικνύοντας ένα πλάσμα που συναντάμε καθημερινά στις πόλεις μας σε ρόλο… κριτικού τέχνης.
Στην έρευνα, που δημοσιεύτηκε το 2009 από τον καθηγητή Watanabe Shigeru και την ομάδα του, χρησιμοποιήθηκαν ζωγραφιές παιδιών με νερομπογιές και παστέλ. Οι ζωγραφιές χωρίστηκαν σε «καλές» και «κακές» με βάση την αξιολόγηση ενηλίκων κριτών. Το επόμενο βήμα ήταν να εκπαιδευτούν περιστέρια έτσι ώστε να αναγνωρίζουν τις καλές ζωγραφιές χτυπώντας την οθόνη με το ράμφος τους. Κάθε σωστή επιλογή συνοδευόταν από μια λιχουδιά, ενισχύοντας τη συμπεριφορά τους.
Αυτό που εντυπωσίασε ακόμη περισσότερο ήταν το τι ακολούθησε. Αφού τα περιστέρια έμαθαν να αναγνωρίζουν τις ζωγραφιές που είχαν δει, εκτέθηκαν σε νέους πίνακες που δεν είχαν ξαναδεί ποτέ. Και όμως, κατάφεραν να συνεχίσουν να ξεχωρίζουν τις καλές από τις κακές ζωγραφιές. Η επιτυχία τους δεν ήταν τυχαία, ήταν σταθερή, επαναλαμβανόμενη και αρκετά υψηλή ώστε να βάλει τους επιστήμονες σε σκέψεις: Τι ακριβώς βλέπουν τα περιστέρια όταν «κρίνουν»;
Ο καθηγητής Shigeru επέμεινε να βρει απάντηση. Έτσι, οι εικόνες τροποποιήθηκαν. Αφαιρέθηκαν από αυτές τα χρώματα, αλλοιώθηκαν τα μοτίβα, προστέθηκαν φίλτρα mosaic. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό… Όταν κατέστρεφαν στοιχεία χρώματος και σχεδίου, τα περιστέρια δυσκολεύονταν να διατηρήσουν τις επιδόσεις τους. Αυτό υποδηλώνει ότι βασίζονται σε οπτικά χαρακτηριστικά όπως οι αποχρώσεις και τα μοτίβα για να εκτιμήσουν ένα έργο. Δεν σημαίνει ότι καταλαβαίνουν την τέχνη όπως εμείς, αλλά ότι ο εγκέφαλός τους διαθέτει εξελιγμένη ικανότητα οπτικής ανάλυσης.
Αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που τα περιστέρια μάς εξέπληξαν. Παλαιότερες μελέτες έχουν δείξει ότι μπορούν να αναγνωρίζουν ανθρώπινα πρόσωπα, να διακρίνουν διαφορετικές τεχνοτροπίες ζωγραφικής και να θυμούνται μοτίβα και λέξεις. Παράλληλα, είναι γνωστά για τις εντυπωσιακές ικανότητες προσανατολισμού τους, χάρη στις οποίες βρίσκουν τον δρόμο από μεγάλες αποστάσεις. Όλα αυτά συνθέτουν την εικόνα ενός ζώου που μπορεί να είναι πιο έξυπνο, πιο προσαρμοστικό και πιο ευφυές απ’ όσο του αναγνωρίζουμε στην καθημερινότητά μας.
Κρινόταν λοιπόν πραγματική τέχνη; Ή μήπως απλώς ένα σύνολο αισθητικών χαρακτηριστικών; Η απάντηση παραμένει σύνθετη. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι τα περιστέρια δεν αντιλαμβάνονται την καλλιτεχνική αξία και την ανθρώπινη πρόθεση πίσω από ένα έργο, αλλά μπορούν να εξετάσουν στοιχεία, να συγκρίνουν, να επεξεργαστούν πληροφορίες και να καταλήξουν σε μια απόφαση. Με άλλα λόγια, δεν κρίνουν τέχνη, αλλά βλέπουν, με τον δικό τους τρόπο, αυτό που τους φαίνεται όμορφο ή ενδιαφέρον. Και αυτό μας κάνει να αναρωτηθούμε πως ίσως τελικά η αισθητική να μην είναι τόσο αποκλειστικά ανθρώπινο χάρισμα, όσο ένα παράθυρο επικοινωνίας με τον κόσμο γύρω μας.
