Σοκάρουν οι αλλεπάλληλες γυναικοκτονίες, τις τελευταίες ημέρες στη χώρα μας καθώς ήδη τους πρώτους επτά μήνες του χρόνου, 15 γυναίκες δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους. Η «μαύρη λίστα» μακραίνει, τα εγκλήματα δεν σταματούν ακόμη και όταν οι γυναίκες – θύματα έχουν ήδη απευθυνθεί στην αστυνομία και έχουν καταγγείλει τον σύντροφό τους για κακοποίηση και ενδοοικογενειακή βία.

«Η καταγγελία της πράξης εξαγριώνει τον δράστη. Για αυτό το λόγο, η κίνηση, καλό θα ήταν να συνοδεύεται από δραστική απόφαση και λήψη μέτρων για την ασφάλεια του θύματος» τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο www.instyle.gr και την Αθηνά Δαβαρία, η Ψυχολόγος – Κλινική Νευροψυχολόγος Ευγενία Παπαχρηστοπούλου. Παράλληλα μας εξηγεί γιατί υπάρχει έξαρση γυναικοκτονιών το καλοκαίρι, ποιο είναι το κοινωνικό προφίλ των δραστών και με στοιχεία βασισμένα στην εγκληματολογία μας βοηθά να κατανοήσουμε γιατί χρησιμοποιούμε τον όρο γυναικοκτονία.

Τις τελευταίες ημέρες γινόμαστε μάρτυρες δολοφονιών γυναικών από τους συντρόφους τους γιατί θέλησαν να ζητήσουν διαζύγιο λόγω κακοποιητικής συμπεριφοράς. Είναι ένα θλιβερό φαινόμενο που παίρνει τεράστιες διαστάσεις στη χώρα μας.

Άλλο ένα καλοκαίρι που μετράμε θύματα-γυναίκες με δράστες-δολοφόνους, τους ίδιους, τους συζύγους-συντρόφους. Ο κατάλογος μεγαλώνει παρά τη δημοσιότητα που έχει πάρει το γεγονός και παρά του ότι καταδικάζεται ομόφωνα από όλους. Τις τελευταίες ημέρες θρηνήσαμε τρεις ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες με πανομοιότυπο μοτίβο. Ένα οργισμένο χέρι-δολοφόνος που δε διστάζει να κόψει το νήμα της ζωής από το ίσως πιο κοντινό του άτομο.

Παρότι οι όροι «έγκλημα τιμής» ή «έγκλημα πάθους» δεν αμφισβητήθηκαν ποτέ, ο όρος γυναικοκτονία χαρακτηρίζεται έως και αμφιλεγόμενος, καθώς ορισμένοι αρνούνται όχι μόνο να τον υιοθετήσουν, αλλά ακόμη και να αναγνωρίσουν την ανάγκη ύπαρξής του.

Εν μέσω διαφωνιών για το αν πρόκειται για ανθρωποκτονία ή γυναικοκτονία, θα προσπαθήσω να διαλευκάνω το ζήτημα με τη βοήθεια της εγκληματολογίας. Με βάση το ποινικό δίκαιο, τα εγκλήματα διακρίνονται σε κοινά και ιδιαίτερα. Κοινό έγκλημα ονομάζεται η πράξη της οποίας ο δράστης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε όπως π.χ η ανθρωποκτονία. Ανθρωποκτονία λοιπόν είναι μία ευρύτερη έννοια που υποδηλώνει την εγκληματική δράση με θύμα οποιονδήποτε άνθρωπο.  Όταν όμως υπάρχει οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στον δράστη και στο θύμα το έγκλημα χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερο όπως π.χ η συζυγοκτονία. Περαιτέρω, αυτή η σχέση μπορεί να θεμελιώνει, να μειώνει ή να αυξάνει το αξιόποινο της πράξης.

Με βάση τους εγκληματολογικούς ορισμούς, υπάρχει ο χαρακτηρισμός εγκλήματα μίσους, τα οποία δεν αναφέρονται πλέον στη σχέση δράστη-θύματος αλλά στο κίνητρο της πράξης. Το κίνητρο μπορεί να εμπεριέχει συναισθήματα όπως π.χ εχθρικότητα ή μίσος αλλά και να αναφέρεται σε ιδέες όπως π.χ προκαταλήψεις οι οποίες μπορεί να βασίζονται σε κάποια πραγματικά ή αποδιδόμενα χαρακτηριστικά όπως π.χ το φύλο. Εδώ εντάσσεται ο πολυσυζητημένος όρος «γυναικοκτονία» ο οποίος υποδηλώνει τις αντιλήψεις και τα στερεότυπα τα οποία μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και συσχετίζονται με ιδέες όπως ότι «η γυναίκα είναι κατώτερης τάξης άνθρωπος» ή «είναι κτήμα του συζύγου και πρέπει να υποτάσσεται στη δική του θέληση» κ.λπ. Άρα, πίσω από τον εν λόγω όρο, υπάρχει μια εδραιωμένη νοοτροπία που έχει τις ρίζες της στην πατριαρχική κοινωνία όπου την απόλυτη εξουσία στην οικογένεια ή τη σχέση την είχε ο άντρας. Δυστυχώς στις μέρες, η νοοτροπία αυτή καλά κρατεί και μπορεί να οπλίζει το χέρι του δράστη, ο οποίος υποκινούμενος από δικά του συναισθήματα κατωτερότητας ή και ανασφαλειών, κινείται βίαια και επιθετικά προς τη σύντροφό του. Να τονίσουμε σε αυτό το σημείο και το γεγονός της μυϊκής δύναμης, το οποίο χαρακτηρίζει τους άρρενες και υπό το κράτος της οργής και του θυμού δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί.

Γιατί έχουμε περισσότερα θύματα το καλοκαίρι;

Αναφέρεται στη βιβλιογραφία ο «θερμικός νόμος της εγκληματικότητας» που ανήκει στη γαλλο-βελγική χαρτογραφική σχολή της εγκληματολογίας με κύριο εκφραστή της τον A. Quetelet. Η εν λόγω σχολή προσπάθησε να συναγάγει αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και εγκληματικών πράξεων. Σύμφωνα με τον προαναφερόμενο νόμο, τα εγκλήματα κατά προσώπων είναι συνηθέστερα σε πιο θερμά κλίματα ή εποχές. Νεότεροι ερευνητές υποστήριξαν την συσχέτιση της αύξησης της θερμοκρασίας με την αύξηση της ευερεθιστότητας, της άρσης αναστολών και την αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων.

Σύγχρονες θεωρήσεις της νευροβιολογίας συνδέουν την αύξηση της θερμοκρασίας με την αύξηση της δραστηριότητας του άξονα του στρες (υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφριδια ) και τη συνακόλουθη έκκριση των ορμονών του στρες (κορτιζόλη, αδρεναλίνη κ.λ.π). Ως εκ τούτου, σε καταστάσεις έντονου στρες μπορούν να διαπραχθούν όχι μόνο απλά εγκληματικές πράξεις αλλά και εγκληματικές πράξεις που χαρακτηρίζονται από έντονη βιαιότητα.

Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος βιβλίου «Εγκλήματα στην καρδιά του καλοκαιριού». Στατιστικά παρατηρείται αύξηση όχι μόνο των πράξεων που στρέφονται κατά των άλλων αλλά και πράξεων που στρέφονται κατά του ίδιου του εαυτού (όπως π.χ αυτοκτονίες). Επιπρόσθετα, το καλοκαίρι συνδέεται με αύξηση των εξόδων σε πολλά και διαφορετικά μέρη, την ευκαιρία γνωριμιών και την κατανάλωση αλκοόλ. Ως εκ τούτου, υπάρχει μία τάση απελευθέρωσης και αλλαγών. Αν στις κλιματικές συνθήκες προστεθεί και όλη η πίεση του χειμώνα μαζί με τις ψυχοπιεστικές συνθήκες εγκλεισμού που ζήσαμε τα δύο τελευταία χρόνια, την ενεργειακή κρίση, η οποία συνεχίζεται, θα καταλάβει κανείς την έξαρση του φαινομένου. Οι συνθήκες εγκλεισμού αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την ανάδειξη των όποιων προβλημάτων υπάρχουν στις υφιστάμενες σχέσεις. Η παρατεταμένη αστάθεια που παρατηρείται στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες επιτείνει τα προβλήματα. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η έξαρση του φαινομένου.

Ποιο είναι το κοινωνικό προφίλ των δραστών;

Παρά το γεγονός ότι έχει συνδεθεί το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον με την έκφραση βίας κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες  μπορούν να εκδηλωθούν σε όλα τα περιβάλλοντα. Υπάρχουν κάποιες κουλτούρες που υποθάλπουν νοοτροπίες προκατάληψης κατά της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία και στην οικογένεια. Βέβαια παίζουν ρόλο και οι εκάστοτε κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, οι οποίες ευνοούν την έκφραση βίας. Στην ουσία πρόκειται για έναν συνδυασμό βίαιης προσωπικότητας με τις κοινωνικές ή οικονομικές συνθήκες ή την αλληλεπίδραση αυτών των παραγόντων.

Τα στοιχεία που μας δίνουν οι τελευταίες δολοφονίες είναι ότι οι γυναίκες είχαν απευθυνθεί στην αστυνομία… ωστόσο και πάλι δεν κατάφεραν να σωθούν.

Η αλήθεια είναι ότι η κοινωνία μετά από όλη αυτήν την έξαρση του φαινομένου έχει κινητοποιηθεί. Η ενημέρωση έχει ενταθεί. Οι Αρχές παρέχουν πλέον μέτρα προστασίας κατά του φαινομένου. Βέβαια η λύση αυτών των καταστάσεων είναι πολυπαραγοντική, πολυδιάστατη και βρίσκεται πολύ πιο πάνω από την απλή ενημέρωση. Η αντιμετώπιση του φαινόμενου γενικότερα βρίσκει εμπόδιο τον φόβο των θυμάτων. Συνήθως περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς ή και εκδηλώσεις ψυχολογικής βίας προϋπάρχουν της εγκληματικής πράξης.

Για την αντιμετώπιση του φαινομένου πρωταρχικό βήμα αποτελεί η αναγνώρισή του. Ο φόβος όμως φέρνει την άρνηση, η οποία αφενός καθυστερεί την αντιμετώπιση και αφετέρου επιδεινώνει την κατάσταση. Έτσι η γυναίκα ζει σε έναν κύκλο βίας. Ο κύκλος βίας χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις των βίαιων εκδηλώσεων. Η ύφεση «κοιμίζει» την κατάσταση κα δημιουργεί την ψευδαίσθηση μεμονωμένου περιστατικού που απλά τελείωσε και δεν θα ξαναεπαναληφθεί. Τα βίαια περιστατικά ακολουθούνται από περιποιήσεις, υποσχέσεις ότι δεν θα ξανασυμβεί και από περιόδους φαινομενικής ηρεμίας. Μέχρι το επόμενο….

Η αλήθεια είναι ότι τέτοιες κινήσεις όπως π.χ η καταγγελία της πράξης εξαγριώνουν τον δράστη. Για αυτό το λόγο η κίνηση καλό θα ήταν να συνοδεύεται  από δραστική απόφαση και λήψη μέτρων για την ασφάλεια του θύματος. Η κατάσταση απαιτεί προετοιμασία σε ψυχολογικό επίπεδο πρωτίστως, λήψη απόφασης και πρακτική διαχείριση μετέπειτα. Είναι πολύ σημαντικό να σπάσει η σιωπή και σε ένα βαθύτερο επίπεδο να αντιμετωπιστεί ο φόβος, και η ανασφάλεια .

Σε ένα δεύτερο επίπεδο υπάρχουν και τα πρακτικά θέματα, τα οποία επίσης χρήζουν διαχείρισης και είναι επίσης σημαντικά που καθυστερούν την αντιμετώπιση του θέματος. 

Τι συμβουλεύετε τις γυναίκες, οι οποίες βρίσκονται σε μία κακοποιητική σχέση;

Να μάθουν να διαχωρίζουν τις εκδηλώσεις «αγάπης» και «ενδιαφέροντος» από τις πράξεις περιορισμού και χειρισμού…

Να τολμάνε να απευθυνθούν στις αρχές με σχέδιο δράσης.

Να απευθύνονται σε ειδικούς ή σε δομές με εμπειρία σε αυτά τα θέματα.

Να ενημερώνονται σε θέματα δικαιωμάτων και να αναζητούν νομική προστασία.

Και τέλος να μιλάνε σε όποιον εμπιστεύονται.