Έχει τύχει σε όλους μας… να περπατάμε στον δρόμο ή να βρισκόμαστε σε έναν γεμάτο χώρο και ξαφνικά να νιώθουμε ένα περίεργο τσίμπημα στο δέρμα, σαν κάποιος να μας παρακολουθεί… Στρέφουμε το βλέμμα και πράγματι, τα μάτια κάποιου έχουν καρφωθεί πάνω μας. Αυτό το φαινόμενο, που συχνά το περιγράφουμε ως «ένστικτο» ή «έκτη αίσθηση», έχει απασχολήσει την επιστήμη εδώ και χρόνια. Γιατί συμβαίνει και πώς γίνεται να καταλαβαίνουμε την προσοχή των άλλων χωρίς να μας το λέει κανείς;

Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν πως η απάντηση βρίσκεται σε έναν συνδυασμό μικροκινήσεων, αντιληπτικών σημάτων και υποσυνείδητης επεξεργασίας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει αναπτυχθεί ώστε να αντιλαμβάνεται συνεχώς το περιβάλλον του, σε επίπεδα που δεν καταγράφουμε συνειδητά. Ένα ελαφρύ γύρισμα κεφαλιού, η στάση ενός σώματος που αλλάζει ελάχιστα, ακόμα και η αίσθηση ότι κάποιος βρίσκεται μέσα στο οπτικό μας πεδίο –έστω και στην άκρη του ματιού– μπορεί να λειτουργήσει σαν σκανδάλη. Όλα αυτά στέλνουν στον εγκέφαλο μηνύματα που ερμηνεύονται ως προσοχή στραμμένη πάνω μας.

Η βιολογία παίζει επίσης τον ρόλο της. Στην πορεία της εξέλιξης, η αίσθηση ότι μας κοιτούν πιθανότατα είχε προστατευτική αξία. Αν οι πρόγονοί μας αντιλαμβάνονταν γρήγορα πως κάποιο θηρίο ή ένας εχθρός τούς παρακολουθεί, οι πιθανότητες επιβίωσης αυξάνονταν σημαντικά. Έτσι, ο εγκέφαλος διαμόρφωσε έναν μηχανισμό που σήμερα τον βιώνουμε σαν ενόχληση ή περίεργο ένστικτο, αλλά στην πραγματικότητα είναι μια φυσική άμυνα που μας κρατά σε εγρήγορση.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει και τον ρόλο της αμυγδαλής, ενός τμήματος του εγκεφάλου που σχετίζεται με τον φόβο και την προσοχή. Η αμυγδαλή ενεργοποιείται πολύ γρήγορα όταν νιώθουμε απειλή ή παρατήρηση, πριν προλάβει η λογική σκέψη να αναλύσει τι ακριβώς συμβαίνει. Αυτό εξηγεί γιατί πολλές φορές το αίσθημα του «με κοιτούν» έρχεται πριν καν συνειδητοποιήσουμε ποιος βρίσκεται γύρω μας.

Βέβαια, δεν είναι όλα τόσο αντικειμενικά. Η ψυχολογία δείχνει ότι και η διάθεση ή η αυτοπεποίθηση παίζουν ρόλο. Όταν είστε πιο ανασφαλείς ή κουρασμένοι, έχετε την τάση να νιώθετε πιο έντονα την προσοχή των άλλων. Το μυαλό σας μπορεί να ερμηνεύσει ουδέτερες ματιές σαν κάτι προσωπικό, απλώς επειδή είστε πιο ευάλωτοι εκείνη τη στιγμή. Από την άλλη, όταν είστε γεμάτοι ενέργεια και σιγουριά, ακόμα κι αν κάποιος σας κοιτάζει επίμονα, μπορεί να μην το αντιληφθείτε αμέσως.

Το ερώτημα παραμένει: είναι τελικά καθαρά θέμα βιολογίας ή παίζει ρόλο και η διαίσθηση; Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για έναν συνδυασμό. Ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν ένας εξαιρετικά ευαίσθητος ανιχνευτής που «πιάνει» ανεπαίσθητα σήματα. Όμως, η αίσθηση που έχουμε –αυτό το περίεργο σκίρτημα– είναι κάτι που ξεπερνά την απλή ανάλυση δεδομένων. Είναι μια εμπειρία που αγγίζει και το συναισθηματικό μας κομμάτι, εκεί όπου η διαίσθηση και η λογική μπλέκονται σε ένα αόρατο παιχνίδι.

Ίσως λοιπόν, την επόμενη φορά που θα νιώσετε αυτό το έντονο βλέμμα, να μην είναι απλώς φαντασία. Μπορεί το σώμα σας να έχει καταγράψει κάτι που το μυαλό σας ακόμα δεν έχει προλάβει να συνειδητοποιήσει. Κι αυτό αποδεικνύει πόσο εκπληκτικό εργαλείο είναι η ανθρώπινη αντίληψη, ικανή να μας προστατεύει και να μας συνδέει με τους άλλους με τρόπους που συχνά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε με λέξεις.