Όσο ώριμοι κι αν είμαστε στην καθημερινή μας ζωή, όταν έρθει η ώρα να επιστρέψουμε στο πατρικό για τα Χριστούγεννα, συχνά καταλήγουμε να φερόμαστε σαν κακοδιάθετοι έφηβοι. Ωστόσο, αν καταλήγουμε να συγκρουόμαστε με την οικογένειά μας στις γιορτές, οι έρευνες δείχνουν ότι κάθε άλλο παρά μόνοι είμαστε.

Οι ψυχολόγοι λένε ότι λειτουργικοί, ισορροπημένοι ενήλικες συχνά καταλήγουν να νιώθουν και να συμπεριφέρονται σαν νεότερες εκδοχές του εαυτού τους όταν βρίσκονται με την οικογένειά τους.

Σύμφωνα με τον δρ. Chester Sunde, αδειοδοτημένο κλινικό ψυχολόγο στην Καλιφόρνια, αυτό οφείλεται σε μια απολύτως φυσιολογική και πολύ συνηθισμένη διαδικασία που ονομάζεται «παλινδρόμηση» (regression).

Η ψυχοσύνθεσή μας ανέπτυξε τις βασικές της δομές μέσα στις πιέσεις και τις συγκρούσεις της οικογένειας και των παιδικών μας σχέσεων. Παρότι στην ενήλικη ζωή μπορούμε να ελέγξουμε αυτές τις βαθιά ριζωμένες συνήθειες, είναι δύσκολο να μην γλιστρήσουμε ξανά σε παλιά μοτίβα μόλις επιστρέψουμε σε ένα οικογενειακό περιβάλλον.

Ο δρ. Sunde δήλωσε στην Daily Mail: «Όταν επιστρέφεις σε αυτό το πλαίσιο, αυτά τα μοτίβα μπορούν να επανενεργοποιηθούν αυτόματα. Δεν είναι ότι τα αδέλφια σου “σε κάνουν” να παλινδρομείς. Τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα πυροδοτούν αντιδράσεις που έχεις χτίσει εδώ και δεκαετίες».

Ο δρ. Sunde λέει ότι, στα 20 χρόνια της καριέρας του, έχει δει «αμέτρητους» ασθενείς να αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες κατά την περίοδο των γιορτών.

Όπως εξηγεί: «Στην κλινική μου πρακτική, πολλοί πελάτες περιγράφουν ότι νιώθουν και συμπεριφέρονται σαν έφηβοι λίγο μετά το που μπαίνουν στο σπίτι των γονιών τους. Ικανοί επαγγελματίες που ξαφνικά γίνονται αμυντικοί, αντιδραστικοί ή παγιδεύονται σε παλιές δυναμικές με τα αδέλφια τους, παρότι είναι επιτυχημένοι και δεν έχουν τίποτα να αποδείξουν».

Αυτό συμβαίνει επειδή οι παλιοί αμυντικοί μηχανισμοί που δημιουργήθηκαν στην παιδική ηλικία είναι βαθιά χαραγμένοι στην ψυχολογία μας. Αρκεί ένα ερέθισμα για να πυροδοτηθούν αυτές οι αντιδράσεις και, πολύ γρήγορα, ακόμη και άτομα με απόλυτο αυτοέλεγχο μπορεί να αρχίσουν να φέρονται ξανά σαν παιδιά.

«Το οικογενειακό σπίτι είναι το μέρος όπου χτίστηκε αρχικά η ψυχολογική σας αρχιτεκτονική. Τα γνώριμα δωμάτια, το τραπέζι του φαγητού, ακόμη και ο τρόπος που αναστενάζει η μητέρα σας, όλα αυτά τα ερεθίσματα μπορούν να παρακάμψουν τη λειτουργία του ενήλικα και να ενεργοποιήσουν τους αμυντικούς μηχανισμούς της παιδικής ηλικίας», λέει ο δρ. Sunde.

«Τα Χριστούγεννα το εντείνουν αυτό, γιατί φέρνουν εκτεταμένη οικογένεια σε στενούς χώρους, συχνά στο ίδιο το πατρικό σπίτι, με επιπλέον πιέσεις γύρω από τα δώρα, τα γεύματα και τις άρρητες προσδοκίες».

Αυτή η παλινδρόμηση έχει τρία βασικά στοιχεία: ένα σωματικό, ένα συναισθηματικό και ένα συμπεριφορικό. Αρχικά, όταν κάποιος αρχίζει να παλινδρομεί, μπορεί να νιώσει γνώριμα συμπτώματα που συνδέονται με το στρες ή το άγχος, όπως σφίξιμο στο στήθος ή ρηχή αναπνοή.

Στη συνέχεια, όποιος περνά αυτού του είδους την παλινδρόμηση αρχίζει να βιώνει δυσανάλογες συναισθηματικές αντιδράσεις. Μπορεί να θυμώσετε περισσότερο απ’ όσο δικαιολογεί η κατάσταση, να νιώσετε πιο αγχωμένοι απ’ όσο απαιτούν οι συνθήκες ή να εκλάβετε προσβολή και κριτική εκεί που δεν υπάρχουν.

Τέλος, παρατηρούμε ότι η συμπεριφορά μας επιστρέφει στα ίδια μοτίβα που ακολουθούσαμε ως παιδιά, όπως το να παίζουμε τον ρόλο του ειρηνοποιού ή να λειτουργούμε ως «χρυσό παιδί».

Γι’ αυτό συχνά πιάνουμε τον εαυτό μας να ξεσπά στους γονείς ή να τσακώνεται με τα αδέλφια του, ακόμη κι αν αυτό απέχει πολύ από τη συνήθη συμπεριφορά μας.

Ο δρ. Sunde ερμηνεύει αυτού του είδους την παλινδρόμηση μέσα από μια θεωρία που ανάγεται στον Πλάτωνα. Όπως λέει: «Ο Πλάτωνας περιέγραψε τρεις όψεις της ψυχής: Τη λογική, το θυμικό ή το συναίσθημα και την επιθυμία ή τις βασικές ανάγκες».

Όταν είμαστε ενήλικες και ζούμε την καθημερινή μας ζωή, αυτές οι τρεις όψεις της ψυχολογίας μας βρίσκονται σε σχετικά καλή ισορροπία και μπορούμε να ελέγχουμε τη συμπεριφορά μας. Ωστόσο, όταν επιστρέφουμε στο οικογενειακό περιβάλλον, αυτή η ενσωμάτωση των διαφορετικών πλευρών διαταράσσεται, τραβώντας μας πίσω σε ένα πρώιμο στάδιο της ψυχολογικής μας ανάπτυξης.

Αυτό μπορεί να μάς γυρίσει σε μια περίοδο όπου αναζητούσαμε έντονα την αποδοχή, είχαμε υπερβολική ανάγκη να νιώθουμε ασφαλείς ή δεν διαθέταμε την ωριμότητα να κρίνουμε και να πράττουμε σωστά.

«Αυτό που καταρρέει είναι αυτό που αποκαλώ συνταγματική αυτοδιακυβέρνηση, εκείνη τη σταθερή αίσθηση του ποιοι είμαστε που υπερβαίνει το εκάστοτε πλαίσιο», λέει ο δρ. Sunde.

«Πολλοί άνθρωποι τη διαθέτουν στη δουλειά, με φίλους, στα περισσότερα περιβάλλοντα. Όμως μπορεί να διαλυθεί στο οικογενειακό τραπέζι».

Το πιο εύκολο βήμα είναι απλώς να μάθουμε να αναγνωρίζουμε αυτά τα αμυντικά μοτίβα τη στιγμή που αρχίζουν να εμφανίζονται. Το να αντιληφθείτε ότι συμπεριφέρεστε σαν έφηβοι τη στιγμή που συμβαίνει, και όχι εκ των υστέρων, σας δίνει τη δυνατότητα να επιλέξετε πώς θα αντιδράσετε.

Όπως τονίζει: «Πιθανότατα δεν μπορείτε να αποτρέψετε εντελώς την παλινδρόμηση, αν τα μοτίβα είναι βαθιά ριζωμένα και το πλαίσιο ισχυρό. Όμως μπορείτε να την αναγνωρίσετε τη στιγμή που συμβαίνει. Υπάρχει ένας χώρος ανάμεσα στο να νιώθεις το παλιό μοτίβο και στο να ενεργείς βάσει αυτού. Σε αυτόν τον χώρο βρίσκεται η ελευθερία σου».