Πάρα πολλοί γονείς αναφέρουν ότι οι καβγάδες με τα παιδιά τους για τον χρόνο μπροστά στην οθόνη είναι η πιο συχνή πηγή συγκρούσεων στο σπίτι.

Ο Randy Kulman, νευροψυχολόγος με ειδίκευση σε παιδιά με αυτισμό και μαθησιακές δυσκολίες, στο άρθρο του στο Psychology Today, σημειώνει πως συχνά ακούει από γονείς ότι το παιδί τους προτιμά να περνά όλο τον ελεύθερο χρόνο του μπροστά από μια οθόνη, αντί να ασχολείται με άλλες, πιο υγιεινές δραστηριότητες παιχνιδιού. Δυστυχώς, αυτή η ανησυχία είναι ακόμη πιο έντονη στα παιδιά που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ ή διαταραχές του αυτιστικού φάσματος (Yuan et al., 2024).

Όπως σημειώνει, αν και παλαιότερα δεν θεωρούσε πως η ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια ή η χρήση της τεχνολογίας είναι απαραίτητα κάτι ανθυγιεινό ή προβληματικό για τα παιδιά (αν και πλέον διατυπώνει αυξανόμενες ανησυχίες για την τεχνητή νοημοσύνη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), υπάρχει ανάγκη να εξισορροπηθεί το παιχνίδι μέσω οθονών με άλλες δραστηριότητες. Είναι γεγονός ότι η ψηφιακή ψυχαγωγία μπορεί να γίνει υπερβολική, ιδίως για παιδιά που εστιάζουν υπερβολικά σε μία δραστηριότητα ή δυσκολεύονται να μεταβούν σε κάτι καινούργιο. Όμως, αυτή η τάση για δυσκολία στις μεταβάσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελός μας, αν προτείνουμε εναλλακτικές δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντά τους. Αν και δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, τα Lego, ο αθλητισμός, η μαγειρική, το κολύμπι, η ρομποτική, η παιδική χαρά, τα επιστημονικά πειράματα, οι φιγούρες δράσης ή η εξερεύνηση της φύσης ίσως να μην έχουν τη λάμψη μιας οθόνης, μπορεί να είναι αρκετά ελκυστικές ώστε να κρατήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού.

Πριν κατηγορήσουμε τα παιδιά για την εμμονή τους με τις οθόνες, πρέπει να κατανοήσουμε τη δύναμη που έχουν: βίντεο μικρής διάρκειας, βιντεοπαιχνίδια και social media ασκούν τεράστια έλξη. Αυτές οι τεχνολογίες περιγράφονται εξαιρετικά στο βιβλίο του Adam Alter Irresistible («Ακαταμάχητο»). Ο συγγραφέας εξηγεί πόσο δύσκολο είναι να αποσπαστεί κάποιος από την οθόνη, εξαιτίας του απρόβλεπτου feedback, της φορητότητας, της έλλειψης “στοπ” σημάτων, των τεχνητών στόχων και των αναπάντητων εξελίξεων που σε κρατούν “κρεμασμένο”. Και το ίδιο το υλικό, δηλαδή τα smartphones, που φαίνονται σχεδόν σαν να είναι “χειρουργικά προσαρτημένα” στα παιδιά, κάνει την αποσύνδεση ακόμη πιο δύσκολη (Alter, 2018).

Πώς να αρχίσετε να περιορίζετε τον χρόνο οθόνης

Πρώτα απ’ όλα: πρέπει να μειώσετε και τον δικό σας χρόνο μπροστά στην οθόνη. Μην λέτε λόγια που δεν υποστηρίζετε με πράξεις!

Ο ψυχολόγος προτείνει να κάνετε τις μη ψηφιακές δραστηριότητες μέρος της οικογενειακής ρουτίνας: επιτραπέζια παιχνίδια, περίπατοι στη φύση, επισκέψεις σε μουσεία, ή κολύμπι στο γυμναστήριο της περιοχής. Στον κόσμο των ατελείωτων οθονών, οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν συνειδητά για να κάνουν τις εναλλακτικές δραστηριότητες εξίσου ελκυστικές.

Όταν οι γονείς εντάσσουν άλλες μορφές παιχνιδιού στην καθημερινότητα, βοηθούν τα παιδιά να δημιουργήσουν μια υγιή “Διατροφή Παιχνιδιού” (Play Diet). Στη σύγχρονη εποχή, μια ισορροπημένη Play Diet περιλαμβάνει όχι μόνο ψηφιακό παιχνίδι, όπως πλοήγηση στο διαδίκτυο, χρήση εφαρμογών ή social media, αλλά και σωματικό, κοινωνικό, φανταστικό, δημιουργικό και ελεύθερο παιχνίδι.

Πολλοί γονείς θα διαπιστώσουν ότι δεν αρκεί να αγοράσουν καινούργια υλικά ζωγραφικής, να γράψουν το παιδί σε ένα μάθημα ενόργανης ή να το πάνε με τους φίλους του στο skatepark. Θα χρειαστεί, επίσης, να θέσουν μετρήσιμες προσδοκίες, να παρακολουθούν τον χρόνο στα social media και να περιορίσουν την πρόσβαση σε κονσόλες παιχνιδιών και tablets.

5 συμβουλές για περιορισμό της χρήσης οθονών

1. Η χρήση οθονών μπορεί να ενισχύσει άλλες υγιείς δραστηριότητες: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να καλλιεργήσει ενδιαφέροντα όπως η φύση, ο αθλητισμός, η τέχνη και άλλοι τομείς, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία για να τα ενισχύσει. Εξετάστε την έννοια του “Ολοκληρωμένου Παιχνιδιού” (Whole Play), όπου η χρήση ψηφιακών μέσων χρησιμεύει ως γέφυρα για μη ψηφιακές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά που παίζουν αθλητικά βιντεοπαιχνίδια συχνά ασχολούνται περισσότερο με τον αθλητισμό και στην πραγματική ζωή (Adachi & Willoughby, 2015). Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν την εξερεύνηση του κόσμου στο διαδίκτυο για να καλλιεργηθεί η αγάπη για τα ταξίδια ή την παρακολούθηση ταινιών που εμπνέει συμμετοχή σε θεατρικές ομάδες.

2. Εργαστείτε πάνω σε ένα υγιές “Διατροφολόγιο Παιχνιδιού”: Αντί να εστιάζετε μόνο στον περιορισμό της οθόνης, ενισχύστε τη χαρά του μη-ψηφιακού παιχνιδιού. Βοηθήστε τα παιδιά σας να επιθυμούν να αθλούνται, να περνούν χρόνο έξω, να αλληλεπιδρούν με φίλους και οικογένεια, και να εκφράζονται δημιουργικά. Προβάλλετε αυτόν τον ισορροπημένο τρόπο ζωής και με το δικό σας παράδειγμα. Ταυτόχρονα, θυμηθείτε πως το ψηφιακό παιχνίδι δεν είναι κάτι “κακό”. Η τεχνολογία έχει συμβάλει ώστε ακόμη και πολύ μικρά παιδιά να διαβάζουν, να έχουν εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, να επικοινωνούν εξ αποστάσεως και να δημιουργούν εφαρμογές. Το ζητούμενο δεν είναι να καταργήσουμε τις οθόνες, αλλά να συνυπάρχουν ισόρροπα με τις υπόλοιπες δραστηριότητες.

3. Δώστε στον εαυτό σας ένα διάλειμμα: Η υπερβολικά αυστηρή στάση απέναντι στην τεχνολογία μπορεί να προκαλέσει έντονες συγκρούσεις στο σπίτι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, λίγος επιπλέον χρόνος μπροστά από μια οθόνη, όπως σε ένα ταξίδι ή σε μια αναμονή στον γιατρό, μπορεί να λειτουργήσει θετικά. Αυτές οι “αποσπάσεις” δεν χρειάζεται πάντα να είναι ψηφιακές, αλλά αν βοηθούν τη ροή της ημέρας και μειώνουν το άγχος της οικογένειας, ίσως είναι και η πιο έξυπνη επιλογή.

4. Ενθαρρύνετε καλύτερες αποφάσεις για τον χρόνο οθόνης: Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να ρυθμίζουν μόνα τους τη χρήση της τεχνολογίας, αλλά αυτό δεν γίνεται αυτόματα. Ιδιαίτερα τα παιδιά με προβλήματα προσοχής, μάθησης ή συναισθηματικής ρύθμισης χρειάζονται καθοδήγηση, κανόνες και επιτήρηση. Συζητήστε συχνά μαζί τους τη σημασία της ισορροπίας. Μη διστάσετε να επιβάλλετε αυστηρά όρια όταν τα παιδιά δεν είναι ακόμη έτοιμα να πάρουν σωστές αποφάσεις.

5. Τα όρια πρέπει να είναι εξατομικευμένα: Όταν θέτετε όρια στην ψηφιακή χρήση, λάβετε υπόψη τόσο τις προσωπικές σας αξίες όσο και τις αναπτυξιακές, κοινωνικές, ψυχολογικές και εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού σας. Αν, για παράδειγμα, δεν αισθάνεστε άνετα με παιχνίδια βίας, είναι απόλυτα θεμιτό να τα απαγορεύσετε. Επίσης, αν το παιδί σας έχει ακαδημαϊκές δυσκολίες, προτιμήστε δραστηριότητες που προσφέρουν εκπαιδευτικά οφέλη.