Έχετε ποτέ περάσει δίπλα από κάποιον που φορούσε έντονο άρωμα και αμέσως σας προκάλεσε αποστροφή; Ή μήπως το άρωμα που αγαπάει ο συνάδελφός σας σας προκαλεί έντονο πονοκέφαλο; Λίγα πράγματα χωρίζουν τους ανθρώπους όσο η μυρωδιά, το ίδιο άρωμα που ξυπνά ζεστές, παρηγορητικές αναμνήσεις σε κάποιον μπορεί να προκαλέσει κύμα ναυτίας σε κάποιον άλλον.
Αλλά γιατί; Είναι θέμα βιολογίας; Προηγούμενης εμπειρίας; Προσωπικής προτίμησης; Ή κάτι βαθύτερο;
Spoiler alert: Είναι όλα τα παραπάνω. Όταν ένα συγκεκριμένο άρωμα σάς προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, δεν είστε υπερβολικοί. Απλώς είστε… εσείς. Το οσφρητικό σύστημα, που αποτελείται από τη μύτη, τον οσφρητικό βολβό και περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τη μυρωδιά, είναι υπεύθυνο για την ανίχνευση μορίων οσμής, και ενώ «πιθανώς οι άνθρωποι μοιράζονται ένα βασικό σύνολο κοινών οσφρητικών υποδοχέων, υπάρχει γενετική διακύμανση στο ποιοι από αυτούς εκφράζονται», λέει η Pamela Dalton, PhD, γνωστική ψυχολόγος και ερευνήτρια στο Monell Chemical Senses Center. «Κάποιοι άνθρωποι ίσως απλώς δεν μυρίζουν όλο το μπουκέτο. H μύτη τους μπορεί να χάνει τις ισορροπημένες νότες και να πιάνει μόνο τις δυσάρεστες».
Με άλλα λόγια, όταν εσείς και ο καλύτερός σας φίλος μυρίζετε το ίδιο άρωμα, μπορεί να βιώνετε δύο τελείως διαφορετικά πράγματα. «Κάποιοι άνθρωποι, για παράδειγμα, δεν μπορούν να μυρίσουν καθόλου μόσχο, είναι ανοσμικοί σ’ αυτό», λέει ο Daryl Do, ανώτερος αρωματοποιός στην Delbia Do Fragrances. «Στο μεταξύ, άλλοι μπορεί να το βρίσκουν υπερβολικό ή έντονα γλυκό. Είναι τόσο ατομικό».
Αλλά πέρα από τη βιολογία, οι ειδικοί λένε ότι οι αντιδράσεις μας στις μυρωδιές διαμορφώνονται και από τη γενετική, την κουλτούρα, το νευρικό σύστημα και τη συναισθηματική μνήμη. Γι’ αυτό γνωστική ψυχολόγος, ένας γιατρός και αρωματοποιοί μιλούν στο Women’s Health και βοηθούν να καταλάβουμε γιατί η μυρωδιά είναι τόσο ισχυρή και τόσο προσωπική.
Όταν μια μυρωδιά χτυπά νεύρο
Μερικές φορές δεν πρόκειται μόνο για το να μην σας αρέσει ένα άρωμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια συγκεκριμένη μυρωδιά μπορεί να προκαλέσει σωματική αδιαθεσία. Αν αυτό ισχύει για εσάς, δεν είναι φαντασία σας, και το οσφρητικό σας σύστημα δεν φταίει απαραίτητα. Το τρίγωνο νεύρο, μέρος του ευρύτερου νευρικού συστήματος, ανιχνεύει πίεση, θερμοκρασία και πόνο στη ρινική κοιλότητα και στο πρόσωπο.
Όταν ένα άρωμα περιέχει συστατικά που διεγείρουν αυτό το νεύρο (σκεφτείτε μέντα, χλωρίνη ή πολύ ισχυρά συνθετικά αρώματα), μπορεί να προκαλέσει το γνωστό τσίμπημα, μυρμήγκιασμα ή πονοκέφαλο. «Είμαι από αυτούς τους ανθρώπους», λέει η Zara Patel, MD, καθηγήτρια ωτορινολαρυγγολογίας και διευθύντρια της Stanford Initiative to Cure Smell and Taste Loss στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. «Αν μπω σε ένα Uber με αρωματικό ή περάσω δίπλα από κάποιον που φοράει έντονο κολόνια, θα πάθω ημικρανία».
Μερικές νότες αρωμάτων είναι διαβόητα πολωτικές. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι πιο κοινές είναι το πατσουλί, ο μόσχος, το oud, τα vintage λουλουδάτα όπως το τριαντάφυλλο και γιασεμί, το λιβάνι και η σμύρνα, καθώς και το λιναλοόλη, ένα αιθέριο έλαιο.
Γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι; Αλλεργίες, ξηρότητα ή φλεγμονή στις ρινικές διόδους μπορεί να φταίνε. «Είναι πιθανό η συγκεκριμένη ανατομία ενός ατόμου να επιτρέπει στη ροή του αέρα να χτυπά το νεύρο πιο άμεσα από άλλους», εξηγεί η δρ. Patel. Η ποσότητα ή η συγκέντρωση ενός αρώματος έχει επίσης σημασία. «Σχεδόν κάθε υλικό που είναι πτητική χημική ένωση, δηλαδή κάτι που εξατμίζεται και γίνεται ανιχνεύσιμο από τη μύτη του ανθρώπου, μπορεί να γίνει διεγερτικό για το τρίγωνο νεύρο σε ορισμένες συγκεντρώσεις», λέει η δρ. Dalton.
Ο εγκέφαλός σας θυμάται
Ενώ η μύτη και τα νεύρα εξηγούν το φυσικό μέρος της μυρωδιάς, ο εγκέφαλός σας βοηθά να κατανοήσουμε τη συναισθηματική αντίδραση, για παράδειγμα, γιατί μισείτε τον μόσχο ή δεν μπορείτε να μυρίσετε πατσουλί χωρίς να κάνετε γκριμάτσα. Η μυρωδιά επεξεργάζεται στο ίδιο μέρος του εγκεφάλου που ελέγχει τη μνήμη και τα συναισθήματα, γι’ αυτό συχνά η μυρωδιά συνδέεται έντονα με συναισθήματα νοσταλγίας, ένα καλά μελετημένο φαινόμενο, λέει η δρ. Dalton. «Έχουμε περισσότερα στοιχεία ότι οι προηγούμενες αναμνήσεις επηρεάζουν τις προτιμήσεις μας σε αρώματα παρά οι βιολογικοί λόγοι», προσθέτει.
Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλός σας αποφασίζει αν μια μυρωδιά είναι «καλή» ή «κακή» με βάση σε τι σας θυμίζει, όχι με βάση το αντικειμενικό άρωμά της. Η Julia Kahlig-Garuba, αρωματοποιός και συνιδρύτρια της niche αρωματικής εταιρείας Herb & Root, λέει ότι το άρωμα Frankincense & Myrrh του brand της χωρίζει τους ανθρώπους σε δύο στρατόπεδα: είτε σε διαλογιστική ηρεμία είτε σε άμεση αποστροφή. «Πάντα υποψιαζόμουν ότι συνδέεται με πρώιμες εμπειρίες σε θρησκευτικές τελετές όπου χρησιμοποιούσαν λιβάνι», λέει. «Για μερικούς, αυτό είναι παρηγορητικό. Για άλλους, προκαλεί ένταση». Το πατσουλί είναι ακόμη ένα φορτισμένο συστατικό. «Είναι από τα πιο πολύπλοκα φυτικά αρώματα με τα οποία δουλεύουμε», λέει. «Άνθρωποι που έζησαν τη δεκαετία του ’70 έχουν συχνά άμεση, έντονη αντίδραση, είτε νοσταλγία, αηδία ή κάτι ενδιάμεσο».
Η κουλτούρα διαμορφώνει τις προτιμήσεις στις μυρωδιές
Πέρα από τη βιολογία και τη μνήμη, οι προτιμήσεις στις μυρωδιές διαμορφώνονται επίσης από το πού και πότε μεγαλώσατε. «Υπάρχουν σίγουρα μοτίβα στις προτιμήσεις αρωμάτων ανάλογα με το δημογραφικό», λέει η Kahlig-Garuba. «Για παράδειγμα, γυναίκες Baby Boomers και Gen X συχνά προτιμούν απαλά λουλουδάτα αρώματα, όπως τον κρίνο, που ήταν εμβληματικά τη δεκαετία του ’50 και ’60. Οι Millennials τείνουν να προτιμούν gourmand νότες όπως η βανίλια και η tonka, που συνδέουν με τα σπρέι σώματος της εφηβείας τους».
Το γεωγραφικό πλαίσιο παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. «Στη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία, οι ρητινώδεις νότες όπως το oud, το σανδαλόξυλο και το τριαντάφυλλο έχουν βαθιές πολιτισμικές ρίζες», συνεχίζει η Kahlig-Garuba. «Σε μέρη της Νότιας Αμερικής, οι άνθρωποι συχνά προτιμούν φρουτώδεις, ζουμερές νότες. Συνδέονται με τις αισθητηριακές αναμνήσεις του σπιτιού και της οικογένειας».
Ωστόσο, ορισμένες προτιμήσεις μυρωδιάς υπερβαίνουν τα πολιτισμικά όρια. Μια μελέτη του 2022 που δημοσιεύτηκε στο Current Biology εξέτασε 10 διαφορετικούς πληθυσμούς σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων ομάδων κυνηγών-συλλεκτών και κατοίκων πόλεων, και διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι συμφωνούσαν γενικά για το ποιες μυρωδιές είναι ευχάριστες (όπως η βανίλια και το φρουτώδες βουτυρικό αιθύλιο) και ποιες δυσάρεστες (σκέψου ιδρωμένες ή θειώδεις ενώσεις). Το συμπέρασμα; Η βιολογία μπορεί να δημιουργεί ένα καθολικό υπόβαθρο, ακόμη κι αν οι ατομικές προτιμήσεις επηρεάζονται από τις εμπειρίες.
Κάντε τη μύτη σας πιο χαρούμενη
Ακόμα κι αν τα αρώματα σας δυσκολεύουν, μπορεί να μην γυρίσετε την πλάτη σε αυτά που αρέσουν στο ευρύ κοινό. «Ορισμένες μυρωδιές που ενεργοποιούν μόνο το οσφρητικό σύστημα, και όχι το τρίγωνο νεύρο, θεωρούνται σχεδόν καθολικά νικητές», λέει ο δρ. Patel. Η πιο αγαπημένη; Η βανίλια. «Σε όλες τις κουλτούρες, η βανίλια θεωρείται μια ασφαλής και παρηγορητική μυρωδιά». Άλλες συνήθως ασφαλείς επιλογές περιλαμβάνουν ελαφριά λουλουδάτα αρώματα όπως ο κρίνος, εσπεριδοειδή, κεχριμπάρι και καθαρές νότες σαπουνιού. «Όλα αυτά δίνουν την αίσθηση ελαφρότητας, οικειότητας και ασφάλειας», προσθέτει η Kahlig-Garuba.
Και αν θεωρείτε τον εαυτό σας ευαίσθητο στις μυρωδιές, υπάρχουν τρόποι να κινηθείτε στον κόσμο χωρίς τη συνεχή αισθητηριακή επίθεση (εκτός από το να αποφύγετε ασανσέρ και πολυκαταστήματα); Μιλήστε με τον γιατρό σας. «Κάποιες φορές η θεραπεία της υποκείμενης φλεγμονής ή ξηρότητας μπορεί να βοηθήσει», λέει ο δρ. Patel. Και αν ένας φίλος ή συνάδελφος φοράει ένα άρωμα που σας ενοχλεί, να είστε ειλικρινείς, αλλά ευγενικοί. «Το θέμα είναι η δική σας ευαισθησία, όχι οι επιλογές τους».
Όταν αγοράζετε άρωμα, δοκιμάστε το, για λίγο, πριν το αγοράσετε. «Ψεκάστε το στο δέρμα σας, όχι μόνο στο χαρτί δοκιμής και δώστε του χρόνο», λέει ο Do. «Η χημεία του σώματός σας, τα προϊόντα περιποίησης και ακόμη και το απορρυπαντικό σας μπορούν να επηρεάσουν το πώς φέρεται ένα άρωμα». Ψεκάστε το όταν συνήθως θα το χρησιμοποιούσατε, όπως στη δουλειά, στο σχολείο ή για μια βραδινή έξοδο, και περιμένετε τρεις ημέρες πριν αποφασίσετε, προσθέτει.
Στο τέλος, η μυρωδιά είναι βαθιά προσωπική, και αν κάτι δεν σας ταιριάζει, απλά δεν σας ταιριάζει. Φταίει η βιολογία, οι αναμνήσεις σας ή το νεύρο σας. Αλλά αν θέλετε να γίνετε πιο φιλικοί προς τις μυρωδιές, υπάρχουν άφθονες επιλογές. «Υπάρχει μια τεράστια παλέτα να διαλέξετε», λέει ο δρ. Dalton. «Δεν χρειάζεται να αγαπάτε κάθε άρωμα, μόνο αυτά που σας κάνουν να νιώθετε καλά».
