Μια νέα μελέτη αποκάλυψε ότι υπάρχουν πέντε βασικά στάδια του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ερευνητές από το Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ συνέκριναν εγκεφαλικές σαρώσεις 3.802 ατόμων ηλικίας από 0 έως 90 χρόνων. Η ανάλυσή τους έδειξε ότι η μέση ανθρώπινη ζωή χωρίζεται από τέσσερα κρίσιμα «σημεία καμπής» ανάμεσα σε πέντε βασικά στάδια: Παιδική ηλικία, εφηβεία, ενήλικη ζωή, πρώιμη γήρανση και όψιμη γήρανση.
Αν είστε στις αρχές της δεκαετίας των 30 και ακόμη δεν νιώθετε «πραγματικός ενήλικας», δεν έχετε άδικο, καθώς οι επιστήμονες λένε ότι η «εφηβική» περίοδος διαρκεί έως τα 32.
«Ο εγκέφαλος περνάει μια φυσική μετάβαση γύρω από την περίοδο της ήβης, η οποία εκτείνεται μέχρι τις αρχές των 30», δήλωσε η επικεφαλής ερευνήτρια δρ. Alexa Mousley στην Daily Mail. «Αυτό το ηλικιακό παράθυρο ξεπερνά αυτό που πολλοί θεωρούν ως εφηβεία».
Σύμφωνα με τους ερευνητές, χρειάζονται σχεδόν τρεις δεκαετίες αναδιάρθρωσης προτού οι εγκέφαλοί μας φτάσουν στις ενήλικες μορφές τους. Μόλις φτάσουμε στα μέσα της δεκαετίας των 30, η νοημοσύνη και η προσωπικότητά μας φτάνουν σε μια σταθερή «σταθερά».
Στη μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν έναν τύπο εγκεφαλικής σάρωσης που ονομάζεται MRI diffusion scan (απεικόνιση διάχυσης με μαγνητική τομογραφία). Αυτές οι σαρώσεις εξετάζουν πώς κινούνται τα μόρια νερού μέσα στον εγκέφαλο για να χαρτογραφήσουν τις νευρωνικές συνδέσεις στον εγκεφαλικό ιστό. Συνδυάζοντας χιλιάδες σαρώσεις, διαπίστωσαν ότι η καλωδίωση του εγκεφάλου μας εξελίσσεται μέσα από πέντε κύρια στάδια. Από τη γέννηση έως περίπου τα εννέα χρόνια, βρισκόμαστε στο «στάδιο της παιδικής ηλικίας».
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι εγκέφαλοί μας υποβάλλονται σε τεράστια αναδιάρθρωση και ανάπτυξη. Το πιο σημαντικό είναι ότι ο εγκέφαλος περνάει από μια γρήγορη διαδικασία που ονομάζεται «συγκέντρωση δικτύου» (network consolidation), κατά την οποία οι υπερβολικές συνάψεις, οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, μειώνονται, με μόνο τις πιο ενεργές να επιβιώνουν.
Ταυτόχρονα, η εξωτερική φαιά ουσία και η εσωτερική λευκή ουσία αυξάνονται σε όγκο, ενώ οι χαρακτηριστικές ρυτίδες στην επιφάνεια του εγκεφάλου σταθεροποιούνται. Όταν φτάνουμε περίπου στην ηλικία των εννέα ετών, ο εγκέφαλος αρχίζει να περνάει από το πρώτο μεγάλο σημείο καμπής, που χαρακτηρίζεται από μια «απότομη αλλαγή» στις γνωστικές ικανότητες.
Μεταξύ των εννέα και 32 ετών, ο εγκέφαλος εισέρχεται σε μια περίοδο γνωστή ως «εφηβεία». Ενώ η λευκή ουσία του εγκεφάλου συνεχίζει να αναπτύσσεται, οι μεγαλύτερες αλλαγές συμβαίνουν στις συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων.
Κατά την εφηβεία, η αρχιτεκτονική του εγκεφάλου γίνεται ολοένα και πιο εκλεπτυσμένη και αποτελεσματική. «Η αποτελεσματικότητα στον εγκέφαλο είναι παρόμοια με το πώς σκέφτεστε μια αποτελεσματική διαδρομή μεταξύ δύο σημείων, μια σύντομη, άμεση διαδρομή», εξηγεί η δρ. Mousley.
«Όταν σχηματίζονται ή ενισχύονται σύντομοι δρόμοι που επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ περιοχών του εγκεφάλου, ο εγκέφαλος γίνεται πιο αποτελεσματικός».
Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από αποτελεσματικές συνδέσεις τόσο εντός συγκεκριμένων περιοχών όσο και σε ολόκληρο τον εγκέφαλο, κάτι που σχετίζεται με βελτιωμένη γνωστική απόδοση.
Οι αλλαγές φτάνουν στο αποκορύφωμά τους στις αρχές της δεκαετίας των 30, που οι ερευνητές χαρακτηρίζουν ως το «ισχυρότερο τοπολογικό σημείο καμπής» ολόκληρης της ζωής μας. Ωστόσο, η εφηβεία συνδέεται επίσης με σημαντική αύξηση της εμφάνισης ψυχικών διαταραχών.
Ο βασικός συγγραφέας της μελέτης καθηγητής Duncan Astle λέει: «Πολλές νευροαναπτυξιακές, ψυχικές και νευρολογικές καταστάσεις συνδέονται με τον τρόπο που είναι καλωδιωμένος ο εγκέφαλος. Πράγματι, οι διαφορές στην καλωδίωση του εγκεφάλου προβλέπουν δυσκολίες στην προσοχή, στη γλώσσα, στη μνήμη και ένα πλήθος διαφορετικών συμπεριφορών».
Ωστόσο, οι ερευνητές αναφέρουν ότι οι ακριβείς μηχανισμοί πίσω από αυτήν τη σύνδεση απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση. Από περίπου τα 32 έως τα 66, εισερχόμαστε στην «ενήλικη ζωή», τη μεγαλύτερη από όλες τις εποχές του εγκεφάλου.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι εγκέφαλοί μας σταματούν να γίνονται πιο αποτελεσματικοί, και η δομή σταθεροποιείται με περισσότερη «διαχωριστικότητα» καθώς οι περιοχές αρχίζουν να γίνονται πιο διαμερισματοποιημένες. Με βάση προηγούμενες μελέτες, οι ερευνητές λένε ότι αυτό αντιστοιχεί σε ένα «σταθερό επίπεδο νοημοσύνης και προσωπικότητας», αν και οι λόγοι γι’ αυτήν την αλλαγή δεν είναι πλήρως κατανοητοί.
Από την ηλικία των 66, ο ανθρώπινος εγκέφαλος εισέρχεται στο στάδιο της «πρώιμης γήρανσης». Αυτή είναι η πιο ήπια μεταβατική περίοδος και χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή μείωση της συνδεσιμότητας και την υποβάθμιση της λευκής ουσίας του εγκεφάλου. Η δρ Mousley προσθέτει: «Αυτή είναι μια ηλικία κατά την οποία οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο για διάφορες παθήσεις που μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο, όπως η υπέρταση».
Η τελική εποχή για τον εγκέφαλό μας έρχεται όταν φτάνουμε στα 83 και εισερχόμαστε στην περίοδο της «όψιμης γήρανσης». Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από δραματική πτώση της συνδεσιμότητας του εγκεφάλου.
Η συνδεσιμότητα σε ολόκληρο τον εγκέφαλο μειώνεται, και αρχίζουμε να εξαρτόμαστε περισσότερο από ορισμένες περιοχές. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτή η αυξημένη εξάρτηση είναι άμεση συνέπεια της απώλειας των συνδέσεων που αναπτύξαμε στην εφηβεία.
«Φανταστείτε ότι συνήθως παίρνετε ένα λεωφορείο για να πάτε στη δουλειά. Αν αυτή η διαδρομή κλείσει, μπορεί να χρειαστεί να πάρετε δύο λεωφορεία αντί για ένα», λέει η δρ. Mousley.
«Ξαφνικά, η στάση όπου κάνετε αλλαγή λεωφορείου γίνεται πολύ πιο σημαντική για εσάς απ’ ό,τι ήταν όταν υπήρχε απευθείας διαδρομή! Πιστεύουμε ότι κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί στον εγκεφαλό που γερνάει. Καθώς ορισμένες συνδέσεις εξασθενούν, άλλες περιοχές μπορεί να γίνουν πιο κρίσιμες για την επικοινωνία σε όλο τον εγκέφαλο».
