ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, ΤΕΧΝΗ

“Ιστορίες Παιχνιδιών από τη Συλλογή του Μουσείου Μπενάκη” στον χώρο Σαντιρβάν της Δράμας

Από το Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2025, το Μουσείο Μπενάκη, σε συνεργασία με τη Raycap, παρουσιάζει στον χώρο Σαντιρβάν της Δράμας την έκθεση «Ιστορίες Παιχνιδιών από τη Συλλογή του Μουσείου Μπενάκη». Πρόκειται για μια ειδικά σχεδιασμένη περιήγηση στον κόσμο του παιχνιδιού, που εκτείνεται από την αρχαιότητα έως τα μέσα του 20ού αιώνα και φωτίζει τον ρόλο του παιχνιδιού ως διαχρονικού φορέα πολιτισμού, μνήμης και μάθησης.

Μέσα από την έκθεση καλείστε να κάνετε ένα μαγευτικό ταξίδι στον χρόνο, όπου τα παιχνίδια ζωντανεύουν μνήμες, συνήθειες και εμπειρίες παιδιών από κάθε γωνιά του κόσμου. Από τις πήλινες κουδουνίστρες των αρχαίων Ελλήνων και τα οστέινα άρματα των Ρωμαίων, μέχρι τις πορσελάνινες κούκλες, το χάρτινο θέατρο, τις μαριονέττες, το κουκλοθέατρο, τα μεταλλικά στρατιωτάκια του Μεσοπολέμου και τα τσίγκινα κουρδιστά παιχνίδια, το παιχνίδι παρουσιάζεται ως κοινή γλώσσα ανθρώπινης έκφρασης, ανεξάρτητη από εποχές και σύνορα.

Σκάκι με ξύλινα ζωγραφισμένα πιόνια, εμπνευσμένο από το παραμύθι του Lewis Carrol. Μες στον καθρέφτη, και τι βρήκε η Αλίκη εκεί • Γερμανία, περ. 1920 • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_690, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Η συλλογή του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών

Στην έκθεση πρωταγωνιστούν τα παιχνίδια της πλούσιας συλλογής του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών, με αντικείμενα από την Ελλάδα και ολόκληρο τον κόσμο. Το Μουσείο λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2017 και βασίζεται στη σημαντική δωρεά της συλλέκτριας και ερευνήτριας Μαρίας Αργυριάδη, η οποία το 1991 προσέφερε στο Μουσείο Μπενάκη μια μοναδική συλλογή 20.000 παιχνιδιών και αντικειμένων της παιδικής ηλικίας.

Τσίγκινο αυτοκίνητο με μηχανισμό τριβής (friction), μοντέλο Citroën DS19, της εταιρείας Joustra • Γαλλία, 1960 • 6x21x8 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_8909, δωρεά Ηλία Ζαχαρόπουλου.

Το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό κτήριο από τα τέλη του 19ου αιώνα, που θυμίζει μικρό κάστρο. Βρίσκεται στο Παλαιό Φάληρο, στον αριθμό 14 της παραλιακής λεωφόρου Ποσειδώνος, και αποτελεί έναν ξεχωριστό χώρο αφιερωμένο στη μελέτη και την ανάδειξη του παιχνιδιού ως πολιτισμικού φαινομένου.

Ο Παπουτσωμένος Γάτος, κουρδιστό παιχνίδι από χρωμολιθογραφημένο τσίγκο, με μηχανισμού κλειδιού (clockwork) του Γεράσιμου Πρίφτη, εμπορικό σήμα Π • Ελλάδα, δεκαετία 1960 • 13 εκ.(ύψος) • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_2748, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Το παιχνίδι ως πολιτισμικό εργαλείο

Το παιχνίδι, ως αντικείμενο μελέτης και εμπειρίας, προηγείται της οργανωμένης γνώσης, του λόγου και της κοινωνικής συγκρότησης. Αποτελεί ένα πρωτογενές πολιτισμικό εργαλείο, μέσα από το οποίο αποτυπώνονται οι τρόποι με τους οποίους τα παιδιά μαθαίνουν, επικοινωνούν και εντάσσονται στο κοινωνικό περιβάλλον.

Τσίγκινο πολεμικό αεροπλάνο, αντίγραφο μοντέλου γαλλικού αεροπλάνου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου • Ευρώπη, β’ μισό 20ου αι. • 15x32x17,5 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_7752, δωρεά Απόστολου Αργυριάδη

Μέσα από το παιχνίδι και τη βιωματική αλληλεπίδραση, το παιδί δοκιμάζει ρόλους, αναπτύσσει συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες και προετοιμάζει σταδιακά τη θέση του στον κόσμο των ενηλίκων. Η έκθεση αναδεικνύει αυτή τη διαχρονική λειτουργία του παιχνιδιού, όχι μόνο ως μέσο ψυχαγωγίας, αλλά και ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου.

Στερεοσκόπιο με κάρτα «A young housekeeper’s trial”, H.C.WHITE.CO, PERFESCOPE • 1895-1902 • 22x33x19 εκ. (στερεοσκόπιο), 8,8x17,7 εκ. (κάρτα) • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_6199 και ΤΠΠ_6200, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη. — Στερεοσκόπιο με κάρτα «A young housekeeper’s trial”, H.C.WHITE.CO, PERFESCOPE • 1895-1902 • 22x33x19 εκ. (στερεοσκόπιο), 8,8×17,7 εκ. (κάρτα) • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_6199 και ΤΠΠ_6200, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Ένα «χάρτινο θέατρο μνήμης» στο Σαντιρβάν

Ο χώρος του Σαντιρβάν μετατρέπεται σε ένα «χάρτινο θέατρο μνήμης», εμπνευσμένο από τα ευρωπαϊκά χάρτινα θέατρα της εποχής του Ρομαντισμού. Η είσοδος λειτουργεί ως προσκήνιο, οι προθήκες ως σκηνικά στοιχεία και η διαδρομή στον χώρο θυμίζει τη σκηνική πορεία ενός ηθοποιού.

Μηχανικό παιχνίδι «Ο Punch σε συρόμενο άλογο», του F. Gaultier (κεφάλι) • Γαλλία, περ. 1890 • 53 εκ. (ύψος) • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_82 δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Καθώς κινείστε στον χώρο, καλείστε να βιώσετε το παιχνίδι ως πολιτισμικό ίχνος και συναισθηματικό αποτύπωμα, να ανακαλέσετε μνήμες και, έστω νοερά, να παίξετε ξανά.

Χάρτινο οπτικό παιχνίδι Peep Show • Πιθανόν Γερμανία 18ος αι. • 12,5x68x15,5 εκ. (ανοικτό) • Μουσείο Μπενάκη ΤΠΠ_1602, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη • Το συγκεκριμένο Peep Show απεικονίζει την πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία.

Οι τέσσερις θεματικές ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση διαρθρώνεται σε τέσσερις βασικές ενότητες, που φωτίζουν διαφορετικές όψεις της παιδικής εμπειρίας.

Η ενότητα «Τα πρώτα χρόνια του παιδιού» αναδεικνύει τα πρώτα παιχνίδια και χρηστικά αντικείμενα της βρεφικής ηλικίας, μέσα από τα οποία το παιδί γνωρίζει τον κόσμο μέσω των αισθήσεων. Το παιχνίδι εδώ προηγείται του λόγου και γεννιέται μέσα από την αγκαλιά, την αφή και το χαμόγελο.

Τσίγκινο αυτοκίνητο, κινούμενο με μανιβέλα, του Johann Leonard Hess • Γερμανία, περ. 1900 • 14,5x5x10 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_691, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη

Η ενότητα «Μεταμορφώσεις» παρουσιάζει αντικείμενα από τον κόσμο των ενηλίκων που μετατράπηκαν σε παιχνίδια, αποκαλύπτοντας τη σχέση τεχνολογίας και φαντασίας. Μηχανικά παιχνίδια, αυτόματα, οπτικά παιχνίδια και «κούκλες μόδας» αφηγούνται την εξέλιξη της κατασκευής και της αισθητικής.

Κουνιστό άλογο του Αντώνη Φράγκου • Ελλάδα, δεκαετία 1920 • 68x93 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_1035, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη. — Κουνιστό άλογο του Αντώνη Φράγκου • Ελλάδα, δεκαετία 1920 • 68×93 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_1035, δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Η ενότητα «Παιχνίδια ρόλων και μίμησης» εστιάζει στο παιχνίδι ως εργαλείο μάθησης και κοινωνικής ένταξης. Στον μικρόκοσμο που δημιουργείται στα μέτρα των παιδιών, κάθε αντικείμενο αποκτά νόημα και συμβάλλει στην κατανόηση του κόσμου γύρω τους.

Ξύλινο καΐκι του Μιχάλη Παπαβασίλη • Κάρπαθος, β’ μισό 20ου αι. • 20,5x22x9,5 εκ • Μουσείο Μπενάκη ΤΠΠ_2367, δωρεά Μιχάλη Παπαβασίλη.

Τέλος, η ενότητα «Παιχνίδι και σκέψη σε διάλογο» προβάλλει τα εκπαιδευτικά και στρατηγικά παιχνίδια. Από τα οικοδομικά σύνολα κατασκευών έως τα επιτραπέζια, το σκάκι και το «Παιχνίδι της Χήνας», αναδεικνύεται ο ρόλος του παιχνιδιού στη λογική σκέψη, τον σχεδιασμό, τη συνεργασία και την αντιμετώπιση προκλήσεων.

Ξύλινο μπακάλικο με ποικιλία προϊόντων και αντικειμένων καθημερινής χρήσης • Γερμανία, τέλη 19ου αι. • 33x38x16 εκ. • Μουσείο Μπενάκη, ΤΠΠ_965 δωρεά Μαρίας Αργυριάδη.

Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο με συνοπτική παρουσίαση όλων των εκθεμάτων, σε κείμενα των επιμελητριών Μαίρης Βέργου και Νόρας-Ιωάννας Χατζοπούλου, και σχεδιασμό της Έρης Αράπογλου – enARTE. Ο κατάλογος διατίθεται δωρεάν στον χώρο του Σαντιρβάν, ενώ μετά τη λήξη της έκθεσης θα είναι διαθέσιμος online σε αυτήν την ηλεκτρονική διεύθυνση.

Το Σαντιρβάν και η ιστορία του

Το Σαντιρβάν βρίσκεται στο κέντρο της Δράμας και αποτελεί τεκμήριο για την πρόσφατη ιστορία της πόλης.

Ήταν αρχικά οθωμανικό τζαμί, και ο μιναρές του χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Σύμφωνα με την αφιερωματική επιγραφή πάνω από την είσοδο, ανακαινίστηκε το 1806 από τον Μεχμέτ Χαλίλ Αγά, πατέρα του Μαχμούτ Πασά (του γνωστού Δράμαλη). Μέχρι το 1922 λειτούργησε ως τζαμί, γνωστό τοπικά ως Σαντιρβάν Τζαμί. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, , παρείχε καταφύγιο σε πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων, δεδομένου ότι η Δράμα ήταν η πόλη που, από όλη την Ελλάδα, δέχτηκε τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων σε σχέση με το μέγεθός της.

Από το 1927 έως το 1981 το κτήριο, εμφανώς αλλοιωμένο, στέγασε το τυπογραφείο που εξέδιδε την ιστορική τοπική εφημερίδα Θάρρος, τη σημαντικότερη και μακροβιότερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Ανατολικής Μακεδονίας. Το 1983 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο και, μετά την κατάρρευση της στέγης του, σταδιακά ερειπώθηκε.

Το 2012 αγοράστηκε από τη Raycap, η οποία προχώρησε στην αποκατάσταση του μνημείου ώστε να καταστεί δυνατή η χρήση του ως πολιτιστικό κέντρο. Στη συνέχεια κατεδάφισε δύο παρακείμενες πολυκατοικίες, μία από τις οποίες είχε κτιστεί μπροστά στα παράθυρα του μνημείου, και ψηφιοποίησε το αρχείο της εφημερίδας Θάρρος, παρέχοντας στο κοινό ελεύθερη πρόσβαση στον διαδικτυακό τόπο του αρχείου.

Το 2022 η Raycap προσκάλεσε το Μουσείο Μπενάκη να συνδιοργανώσει μια σειρά εκθέσεων επιμελημένων ειδικά για το Σαντιρβάν με αντικείμενα από τις ποικίλες συλλογές του. Ανάμεσα στις εκθέσεις, διαλέξεις από εργαζόμενους του Μουσείου Μπενάκη εστιάζουν στο έργο αυτού του μείζονος πολιτιστικού οργανισμού. Οι επισκέψεις σχολικών και άλλων ομάδων καθώς και μεμονωμένων ατόμων γίνονται δωρεάν.

Η πολιτιστική δραστηριότητα αυτή τεκμηριώνεται με σύντομους καταλόγους εκθέσεων στα ελληνικά και αγγλικά και με βίντεο που εμφανίζονται, εδώ, στην ειδική ιστοσελίδα του Σαντιρβάν.